Θυμάστε την ελληνική ταινία όπου ο πρωταγωνιστής έπρεπε να αποκαταστήσει πρώτα όλες τις αδερφές του για να μπορέσει εκείνος να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια, παρόλο που είχε βρει τη γυναίκα με την οποία ήθελε να μοιραστεί τη ζωή του; Πρωτού δηλαδή ευτυχήσει εκείνος θα έπρεπε να έχει φροντίσει να ευτυχήσει η οικογένειά του. Έθιμο της εποχής τα παλαιότερα χρόνια που σήμερα συνεχίζει να υπάρχει ως τάση, ίσως με διαφορετικές μορφές και δεν αφορά μόνο την οικογένειά μας αλλά όλους τους σημαντικούς μας ανθρώπους. Είναι σαν μία εσωτερική τάση να καθυστερήσουμε τη δική μας ευτυχία (ίσως και να μην προλάβουμε να τη βρούμε) προκειμένου να εξασφαλίσουμε αυτή των άλλων.
Στην πράξη αυτό που κάνουμε είναι να αφήνουμε πίσω τις ανάγκες μας, ακόμα και να σαμποτάρουμε πολλές φορές την ικανοποίησή τους, μην επιτρέποντας στον εαυτό μας να ευτυχήσει εφόσον δεν ευτυχούν οι σημαντικοί μας άνθρωποι. Κάνουμε καθημερινά επιλογές που καταλήγουν να γίνονται χρόνιες καταστάσεις, ώστε να είναι καλά οι άλλοι, ίσως για να μπορέσουμε να είμαστε κι εμείς πιο ήσυχοι για εκείνους. Κι αν καμιά φορά συμβεί να απολαύσουμε στιγμές της δικής μας ζωής, που δεν περιλαμβάνουν αυτούς τους γνωστούς άλλους, νιώθουμε τα βέλη της ενοχής να μας τρυπούν. Και για να επουλώσουμε τις πληγές που αφήνουν αυτά τα βέλη, τις καλύπτουμε με την τιμωρία του να ξαναβάζουμε τις ανάγκες μας στο φόντο των αναγκών των άλλων. Γιατί η ενοχή για να ανακουφιστεί, ζητά πάντα μία τιμωρία.
Κι ίσως όλα αυτά να έρχονται κάπως φυσικά εάν αναλογιστούμε πως δημιουργείται αυτή η τάση...
Ένα βρέφος όταν έρχεται στον κόσμο έχει μόνο ανάγκες. Ανάγκες που δεν μπορεί να ικανοποιήσει μόνο του κι αυτό το γεμίζει άγχος και φόβο για την ύπαρξή του. Εκεί έρχεται η μητέρα να ικανοποιήσει τις ανάγκες του με συνέπεια, ενσυναίσθηση (να καταλαβαίνει τι θέλει κάθε στιγμή) και ηρεμία. Όσο αυτό συμβαίνει τόσο το άγχος του μωρού απαλύνεται. Κι έρχεται κάποια στιγμή (μετά τους 6 μήνες) που το μωρό θέλει να ανταποδώσει στη μαμά τη φροντίδα, αρχίζοντας τα πρώτα γελάκια, δίνοντας της πίσω παιχνίδια, το κουτάλι του φαγητού κλπ. Με αυτόν τον τρόπο της δείχνει ευγνωμοσύνη για τη φροντίδα της, απαλύνοντας τις ενοχές του αλλά και το άγχος εγκατάλειψης. Ενοχές γιατί αρχίζει να καταλαβαίνει (μετά τους 6 μήνες) ότι η κακή μάνα, που του προκαλούσε αφόρητο άγχος όταν αργούσε να το ταΐσει ή να το καθαρίσει, είναι η ίδια με την καλή μάνα που το ταΐζει. Και άγχος εγκατάλειψης ή αποχωρισμού γιατί αρχίζει να καταλαβαίνει ότι η μάνα είναι μία ξεχωριστή οντότητα (και όχι ένα με τον εαυτό του, όπως πίστευε ως τώρα) που μπορεί να αν θέλει να το εγκαταλείψει. Η μαμά με τη σειρά της ανταποδίδει τα χάδια, τα χαμόγελα, τις ζεστές αγκαλιές και ταυτόχρονα παραμένει συνεπής στη φροντίδα του μωρού, σωματική και συναισθηματική. Έτσι, απαλύνονται σταδιακά άγχη και ενοχές.
Καμιά φορά όμως, η μανούλα ταλαιπωρείται από τα δικά της άγχη και δεν μπορεί να ακολουθήσει με συνέπεια την παραπάνω διαδικασία. Η φροντίδα του μωρού δείχνει να την επιβαρύνει αρκετά και αυτό την κάνει να νιώθει ενοχές. Οι ενοχές της την οδηγούν να κάνει όλο και λιγότερα πράγματα για τον εαυτό της και να αφιερώνεται όλο και περισσότερο στη φροντίδα του μωρού, κάτι που την κουράζει όλο και περισσότερο. Ενοχές και κούραση εναλλάσσονται συνεχώς και διοχετεύονται τελικά στο μωρό, το οποίο μαθαίνει από βρέφος ότι η ικανοποίηση των αναγκών του προκαλεί την καταστροφή των άλλων, όπως καταστρεφόταν η μητέρα του υπό το βάρος της φροντίδας του. Κι επειδή κανένα παιδί δεν θέλει να βλέπει τη μητέρα του να καταστρέφεται (γιατί έτσι καταστρέφεται και εκείνο) προσπαθεί να εμφανίζει όλο και λιγότερες ανάγκες προς ικανοποίηση και μεγαλώνοντας λίγο ακόμα προσπαθεί να ικανοποιήσει και όσες από τις ανάγκες των σημαντικών για εκείνο ανθρώπων μπορεί, με μοναδικό σκοπό να ανακουφίζεται από την ενοχή ότι οι ανάγκες του βλάπτουν τους άλλους και να δει τη μαμά του να χαμογελά, ώστε να μπορέσει να χαμογελάσει κι εκείνο.
Πως θα αφήσουμε πίσω αυτόν τον ρόλο που μόνο πόνο μας προκαλεί;
Θα σκεφτεί κανείς: «Μα αν όλα πάνε καλά το παιδί θα πετύχει το σκοπό του, η μαμά θα ευτυχήσει και μαζί της κι εκείνο». Είναι όμως δυνατό να συμβεί αυτό; Το έχουμε δει κάπου να συμβαίνει; Μία μαμά να γίνεται ευτυχισμένη επειδή το παιδί της δεν ικανοποιεί τις δικές του ανάγκες αλλά τις δικές της; Όχι βέβαια, κανείς δεν μπορεί να ευτυχήσει με αυτόν τον τρόπο και αυτό είναι το πρώτο που χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε. Η θεραπεία μας βοηθά να ξετυλίξουμε το κουβάρι αυτής της πρώτης πρώτης σχέσης της ζωής μας και να αναγνωρίσουμε τους ρόλους που έχουμε μάθει να υπηρετούμε. Μας βοηθά να δούμε ότι η ικανοποίηση των αναγκών μας και η ευτυχία μας όχι μόνο δεν θα καταστρέψει τους άλλους αλλά ίσα ίσα είναι ο μόνος τρόπος να φέρει κι εκείνους πιο κοντά στη δική τους ευτυχία, ειδικά αν μιλάμε για τα παιδιά μας. Μας βοηθά να μάθουμε ότι η ικανοποίηση οδηγεί στην ευτυχία και οι ενοχές στην τιμωρία. Και μας στηρίζει στην επιλογή που θα κάνουμε, έχοντας πια όλα τα εργαλεία στα χέρια μας, προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.
Βάγια Ζιώγα – Ψυχολόγος