(για το ρόλο του πατέρα στην ζωή του παιδιού)
Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για το ρόλο της μητέρας στην ανάπτυξη του βρέφους και στο πέρασμα του στη νηπιακή και στην παιδική ηλικία, τονίζοντας πόσο σημαντική είναι αυτή η πρώτη πρώτη σχέση για την ενήλικη ζωή του παιδιού και τον τρόπο που σχετίζεται με τους άλλους.
Ποιος είναι όμως ο ρόλος του πατέρα; Είναι το ίδιο σημαντικός και με ποιον τρόπο;
Ανατρέχοντας σε παλαιότερα χρόνια ο ρόλος του πατέρα σε μία οικογένεια ήταν κυρίως να της παρέχει όλα όσα είχε ανάγκη (και ακόμα περισσότερα) για να ζήσει, μέσα από τη δουλειά του και τα χρήματα που έβγαζε. Ο συναισθηματικός του ρόλος ήταν κάπως υποτιμημένος και συχνά ταμπού, καθώς τα συναισθήματα και η έκφρασή τους θεωρούνταν γυναικείο χαρακτηριστικό. Ευτυχώς, στη σύγχρονη εποχή αυτό σταδιακά αλλάζει, με τους άντρες να συμμετέχουν ενεργά τόσο πρακτικά, όσο και συναισθηματικά στο μεγάλωμα των παιδιών.
Σε αυτό το σημείο να τονίσουμε ότι θα αναφερθούμε στον πατέρα ως σύμβολο, όπως ακριβώς κάνουμε και με τη μητέρα. Δεν αναφερόμαστε δηλαδή αποκλειστικά στους βιολογικούς γονείς ενός παιδιού αλλά σε εκείνα τα πρόσωπα που έχουν αυτό το ρόλο στη ζωή του.
Τους πρώτους μήνες της ζωής του το βρέφος βιώνει ένα τρομερό άγχος (άγχος θανάτου) κάθε φορά που πεινάει μέχρι να εμφανιστεί το στήθος που θα το ταΐσει, όσο μεγαλύτερη είναι η αναμονή τόσο μεγαλύτερο και το άγχος του. Άγχος εγείρεται επίσης και μέχρι να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του για καθαριότητα και ύπνο. Όσο περισσότερο ικανοποιούνται οι ανάγκες του τόσο λιγότερο άγχος έχει. Όμως, εξίσου σημαντικό με την άμεση ανταπόκριση είναι και η ήρεμη, σταθερή και τρυφερή ανταπόκριση. Σε αυτή τη φάση λοιπόν ο ρόλος του πατέρα είναι να φροντίζει, σε συνεργασία με τη μητέρα, να ικανοποιούνται οι ανάγκες του βρέφους όσο πιο άμεσα και τρυφερά γίνεται ώστε να βιώνει όσο λιγότερο άγχος γίνεται. Αυτό σε κάθε οικογένεια μπορεί να πραγματοποιείται με διάφορους τρόπους... Με το μοίρασμα της φροντίδας του βρέφους, με το να αναλαμβάνει ο πατέρας περισσότερα καθήκοντα στο σπίτι και γενικά με το να είναι πολύ υποστηρικτικός τόσο πρακτικά όσο και συναισθηματικά προς τη μαμά ώστε εκείνη να μπορεί να είναι αρκούντως καλή στο ρόλο της, που για τους πρώτους μήνες της ζωής του βρέφους είναι πρωταγωνιστικός. Σε αυτή τη φάση είναι πολύ σημαντικό ο μπαμπάς να είναι ένας καλός σύντροφος για τη μαμά, που βιώνει τα δικά της άγχη και δυσκολίες στο νέο της ρόλο.
Τους επόμενους μήνες (μέχρι 18-24) οι γονείς έχουν το σπουδαίο έργο να φροντίσουν να ολοκληρωθεί ο μηχανισμός της επανόρθωσης στο βρέφος. Αυτό γιατί το βρεφάκι αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι το αντικείμενο που του προκαλούσε άγχος όσο δεν ερχόταν (ο μαστός και κατ’ επέκταση η μαμά) και στη συνέχεια του επιτιθόταν με τον τρόπο του (κλάμα, δαγκωνιές, έντονες κινήσεις), είναι το ίδιο αντικείμενο με αυτό που του δίνει τη φροντίδα και του προκαλεί την ανακούφιση (ως τότε τα αντιλαμβάνεται ως 2 διαφορετικά, το καλό και το κακό). Τότε αρχίζει να «ανταποδίδει» τη φροντίδα με γελάκια, χαδάκια και τις πρώτες προσπάθειες ομιλίας. Σε αυτό το διάστημα είναι πολύ σημαντικό για το βρέφος να νιώσει ότι γοητεύει τους γονείς του με αυτές τις συμπεριφορές και ότι η μαμά του είναι ακόμα εκεί και δεν την έχει διώξει με το κλάμα και τη γκρίνια του. Εδώ ο μπαμπάς (και η μαμά φυσικά) χρειάζεται από τη μία να ανταποκρίνεται στα σήματα του βρέφους με ενθουσιασμό, χαμόγελα και θαυμασμό και από την άλλη να συμβάλει στο να μπορεί η μαμά να βρίσκεται όσο περισσότερο γίνεται με το βρέφος, ώστε αυτό να νιώθει ότι έχει επανορθώσει και δεν την έχει χάσει (για το βρέφος κάθε φορά που η μαμά χάνεται από τα μάτια του είναι σαν να μην υπάρχει).
Στα επόμενα χρόνια περνάμε σε μία νέα φάση όπου πλέον μπορεί να αναπτυχθεί μια σχέση του παιδιού με τον πατέρα πιο προσωπική και πιο ανεξάρτητη από τη μητέρα. Για την ακρίβεια, όχι μόνο μπορεί αλλά είναι και πολύ σημαντικό να γίνει. Σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει πλέον τους μηχανισμούς και αρχίζει να ανακαλύπτει και τον υπόλοιπο κόσμο, πέρα από τον εαυτό του και τη σχέση με τη μαμά του. Ωστόσο, αυτή η φάση κρύβει μια μικρή παγίδα από την οποία μαμά και μπαμπάς συνεργατικά πρέπει να γλιτώσουν το παιδί. Αυτή είναι η ενοχή του παιδιού που πλέον βρίσκει χαρά κι ευχαρίστηση και έξω από τη σχέση με τη μαμά. Εδώ ο μπαμπάς χρειάζεται να το πάρει σιγά σιγά από το χέρι και να του συστήσει τον «έξω» κόσμο ξεκινώντας από τον εαυτό του. Να το εισάγει σε μία πιο προσωπική σχέση μαζί του και να βρουν μαζί νέες πηγές χαράς, παιχνιδιού και εμπειριών. Η μαμά εδώ χρειάζεται να αφήσει το παιδί να ζήσει αυτές τις νέες εμπειρίες, χωρίς να του εγείρει ενοχή γι’ αυτό (με το να δείχνει στεναχώρια ή νεύρα όταν την αποχωρίζεται), αλλά με το να του δείχνει εκτίμηση και θαυμασμό. Αυτή η διαδικασία χρειάζεται να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην απειλεί την καλή σχέση των δύο γονέων στα μάτια του παιδιού. Η συμμαχία των γονέων είναι και εδώ πολύ σημαντική ώστε να υπάρχει μια ισορροπία στους ρόλους και να αποφεύγονται ανταγωνιστικές συμπεριφορές διεκδίκησης του παιδιού προς τη μία ή την άλλη σχέση, αλλά και ενδεχόμενες προσπάθειες να καλυφθούν μέσα από το παιδί συναισθηματικά κενά που δεν φροντίζουν οι σύντροφοι μεταξύ τους.
Ο μπαμπάς, λοιπόν, έχει έναν πολύ σπουδαίο ρόλο εξίσου σημαντικό και δύσκολο με αυτόν της μαμάς για το μεγάλωμα ενός συναισθηματικά υγιούς παιδιού. Έναν ρόλο που χρειάζεται αρκετή δεξιοτεχνία ώστε να περνά από το παρασκήνιο στο προσκήνιο και αντίστροφα την κατάλληλη στιγμή, διατηρώντας παράλληλα συναισθηματική διαθεσιμότητα αλλά και συναισθηματική ακεραιότητα.
Βάγια Ζιώγα - Ψυχολόγος